Een generatie in de schuldsanering

‘Hij gaat nu in de schuldsanering.’ Nu in mijn eigen leven de zwaarste rouwwolken stilaan voorbij drijven en ik weer oor krijg voor de sores van anderen, valt het me op hoe vaak ik dit zinnetje in Nederland hoor.

Het vormt godzijdank een deel van het re-integratietraject waarin ik zit, om wat in mijn oren komt gewaaid ook op te schrijven. Want al is dat traject vooral gericht op mij zo snel mogelijk weer volledig economisch lucratief te maken, op het microniveau mag het ook gaan over re-integratie in het eigen hoofd, hart en de grotere wereld. In mijn geval betekent dat: vanuit ontroering en verontwaardiging registreren. En dan ontroering in verbijstering zien veranderen, verontwaardiging in diepe ongerustheid. Over schaliegas dat drinkwater ontvlambaar maakt. Over Syrië en het ondoordringbaar web van leugens dat ontstaat. Over een generatie in de schuldsanering. Over hoe weinig over dit alles gesproken wordt, door die generatie.

Ik heb, net als mijn beide ouders, een universitair diploma. Ze betaalden het lage inschrijvingsgeld en mijn ‘kot’. Daarnaast kreeg ik van hen duizendzeshonderd ‘frang’ per week. Met die wekelijkse veertig euro - die na de invoering van de euro met tien euro werd verhoogd - kookte ik, betaalde ik wijntjes en herlaadkaarten voor een simpele Nokia. Als er vrienden kwamen eten, verdeelden we de kosten. Of ik maakte zo’n grote pot saus, dat ik er nadien nog twee dagen van kon eten. Twee keer per maand maakte ik een keuze tussen een etentje, een film kijken en daarna iets te veel drinken of twee cd’s van zeven euro kopen. In de zomervakantie werkte ik een maand. Daarmee betaalde ik naast de kerstcadeaus ook een reisje, of die dingen die strikt genomen onnodig waren. Dat wist ik goed, wat eigenlijk niet nodig was. En dat mijn gat al van bij de geboorte glom van de boter. Ik vermoed dat mijn ouders mij dat heel subtiel hebben geleerd. En misschien ook mijn bredere omgeving, of zelfs mijn vaderland.

Toen ik zes jaar werkervaring later met mijn oude Nokia naar Amsterdam verhuisde, had ik een substantieel bedrag bij elkaar gespaard. Geen fortuin, maar genoeg om zelfredzaam te zijn als het even flink fout zou lopen. Dat deed het niet. Of op een andere manier. Mijn vader werd heel ziek en stierf. Daardoor zijn de problemen die ik nu heb misschien veelzijdig en diepgaand, maar niet van financiële aard.

Ook het lief voor wie ik drie jaar geleden van land verhuisde, had wat geld op zijn rekening. Ook hij was nooit een lening aangegaan. We vormden een minderheid in onze directe omgeving, die vooral aan de oppervlakte op mijn Belgische vriendenkring leek: gezellig, warm, creatief en bourgondisch. Op het eerste gezicht verschilde vooral die alomtegenwoordige iPhone van de oude Nokia. Gelijkenissen? Een groot deel heeft een universitair of HBO/hogeschooldiploma. Sommigen van hen hebben een goedlopend bedrijfje, anderen werken in loondienst. Ook zijn er een paar succesvolle ‘eigenwegvinders’. Ze hebben geen diploma, maar weten zich zelfredzaam genoeg door het leven te bewegen, zonder daarvoor op hun omgeving, de bijstand of ouders terug te hoeven vallen.

Maar dan ken ik hier een hele groep mensen, die in België slechts heel schamel vertegenwoordigd was in mijn directe omgeving. De mensen met flinke schulden. Sommige dertigers hebben tijdens hun studentenleven zo boven hun stand geleefd of overschat wat ze tien jaar later zouden verdienen, dat ze nog altijd bezig zijn met het afbetalen van een flinke studieschuld. Ze deden vaak best lang over een studie die vier of vijf jaar duurde. Nu schrappen ze soms een bioscoopbezoek, omdat ze niet het fut maar het geld daarvoor missen. Deze dertigers zijn financieel gezien anders dan de vrienden die ik in België heb en ze hebben vaak nog geen kinderen of huizen, maar gelukkig valt er met hen wel flink voorbij de eigen navel te praten. De toekomstige generatie staat al te trappelen, ik zie dezelfde overmoed in de ogen van mijn studenten blinken. Dus praten we snel wél over die navel, voor die een put wordt.

De groep die mij echt zorgen baart, is niet meer op twee handen te tellen. Ze blijven maar cirkelen rond hun vuile navelput. Sommigen zijn zogenaamd ook zelfstandig, maar achter deze schijnzelfstandigheid gaat substantiële werkloosheid schuil. Deze zelfstandigheid staat veraf van zelfredzaamheid en ook van het vermogen om nodige van onnodige dingen te onderscheiden. Vaak wordt het chronisch gebrek aan geld niet opgelost door de artistieke of spirituele roeping die ze nastreven en boven alles wat hen daarvan afleidt plaatsen. En te vaak wordt het geknaag in hun hoofd gestild met liters drank en lijntjes coke. Onder luid applaus gaan zij in het beste geval op hun vijfendertigste in de schuldsanering. ‘Alvast een stap in de goede richting’, klinkt het dan bemoedigend.

Awel. Ik ben dat applaudisseren vanaf de zijlijn ronduit beu. Zeker sinds ik zag welke kostelijke ziektes mensen kunnen treffen die heel hun leven wél voor zichzelf en hun naasten wisten te zorgen. Zeker sinds ik de groep zie groeien die zelf overzienbare schulden heeft, maar die deze schulden dieper maakt door de hopeloze gevallen te willen helpen. Zeker sinds ik weer wat meer om mij heen kijk en ik met mijn herstellende ogen opnieuw wat verder kan kijken.

Allemaal in de schuldsanering graag. Niet enkel in de financiële. Maar pak ook dat schuldgevoel naar de eigenwaarde aan, én naar de anderen: geliefden, vrienden, ouders die wel bijspringen als het echt nodig is. Ik wil het over de echt belangrijke dingen hebben, als de lucht boven de eigen navelput is opgeklaard. Over gemanipuleerd voedsel. Gemanipuleerde media. Schaliegas. Gasaanvallen. Een maatschappij die schulden stimuleert. Over echte problemen. Over die dingen, die morele vraagtekens plaatsen bij mijn instinctieve drang om zelf kinderbeestjes op de wereld te werpen. 

Ik zal ze sowieso nog zelfredzamer moeten maken, die eventuele kinderen. Dat wordt al moeilijker dan het voor mijn ouders was. Ik zal het met hen grondig moeten hebben over lokale initiatieven, over biokratjes, Thuisafgehaald en fairphones. Niet enkel over solidariteit, maar ook over duurzaamheid en hoe moeilijk het is om echt in eigen boezem te kijken. Maar ik wil meer redden dan het eigen zelf. Ik wil naast de navel ook de wereld daaromheen leefbaarder maken. De ruimte hebben om samen te praten over ‘waarom’ en ‘hoe’. En dan mag het dus niet langer over schuld gaan, navelputten, verslaving of verslagenheid.

Dus geen applaus meer aan de zijlijn, maar een flinke schop onder dat gat. Misschien zijn we wel met uitsterven bedreigd, de generatie met glimmende konten. Hoeveel kinderen we ook op de wereld zetten, de glans gaat er onherroepelijk vanaf.

Zomer 2013: een balans

In deze zomer van de zintuigen, tijdens het warme feest van verdriet, bij het langzaam weer op krachten komen en comfortzones herontdekken, is het enkel stil voor wie niet luistert. Want ook een dichtgeklapte laptop is in staat tot herkauwen. Ook een kleine tekst die vijf keer herschreven wordt, vertelt de boodschap die nog ontbreekt.

Stil was het nooit. Om te beginnen de wind, die me in april in een man veranderde en die deze zomer nog veel heter was. Met de vrouwen kwamen de vragen, met de mannen het verhaal dat niet geschreven maar beleefd werd. In een handomdraai het een, de ander. En daarover gladgestreken, opbollend, mijn stem die weer zingen wil. Over broederschap, over een hotel in de woestijn en al het andere dat het universum ontroert. En dat ik naar de wind luisteren moet. Dat de zilte liefde overwaait.

Een hart kan veel meer dan breken. Het kan diepe scheuren bevatten, het kan elegant craqueleren, brokken naar kelen sturen, benauwd en bang zijn. Het kan misschien zelfs tussen deuren gekneld raken en in vingers bonzen, met alcohol verdoofd worden en met natte tong worden leeggezogen. Met de kracht van verbeelding kan een hart de zee zijn, een schelp zelfs, het kan elke zeemansblik opeisen, in de golven een vrouw zijn, omslaan en terugkeren, in de vrouw een golf. Wie het hart kent, kent de vrouw. Wie de vrouw kent, kent zichzelf.